“Thử máu” tìm ký sinh trùng
Y học ngày nay phát triển vượt bậc với nhiều phương tiện chẩn đoán và điều trị rất hiện đại, hiệu quả, đã giúp ích rất nhiều cho bệnh nhân. Ngày càng có nhiều người khỏe mạnh có nhu cầu đi khám sức khỏe tổng quát để yên tâm về tình trạng sức khỏe của mình. Trong các mối quan tâm lo lắng hiện nay về sức khỏe, đa số bệnh nhân rất muốn thử máu kiểm tra ký sinh trùng để xem mình có bị nhiễm giun sán gì hay không? Vậy sự thực hiện trạng này như thế nào?
Tìm ký sinh trùng ở đâu?
Hiện nay có rất nhiều cơ sở y tế đã triển khai rất nhiều loại xét nghiệm tầm soát ký sinh trùng, thu hút nhiều bệnh nhân đến thử máu. Tuy nhiên vấn đề tư vấn và điều trị lại đang bỏ ngỏ khi nhiều bệnh nhân cứ mang kết quả xét nghiệm chạy lòng vòng từ cơ sở y tế này đến cơ sở y tế khác mà vẫn chưa tìm được lời giải đáp thỏa đáng về tình trạng bệnh lý của mình. Như vậy thực trạng tình hình nhiễm bệnh ký sinh trùng hiện nay thế nào và giá trị của các xét nghiệm chẩn đoán ký sinh trùng ra sao?
Cụm từ “thử máu tìm sán” đã thành câu nói cửa miệng của rất nhiều bệnh nhân khi đến các cơ sở khám chữa bệnh để yêu cầu làm xét nghiệm. Nhiều cơ sở y tế cứ cho bệnh nhân thử rất nhiều loại ký sinh trùng, kể cả những loại… không có ở Việt Nam. Sau khi có kết quả, bệnh nhân được chữa theo kiểu “dương đâu chữa đấy” có nghĩa là kết quả xét nghiệm dương tính với bất kỳ loại ký sinh trùng nào cũng được cấp thuốc điều trị, kể cả khi bệnh nhân chẳng có triệu chứng nào có liên quan, thậm chí có bệnh nhân uống thuốc đến 6 tháng mà bác sĩ vẫn bảo chưa hết, mà không giải thích tại sao? Nhiều bệnh nhân sau vài đợt điều trị lại càng hoang mang lo lắng vì kết quả thử máu vẫn còn “dương tính”, không biết phải chạy chữa làm sao?
Ứng dụng kỹ thuật xét nghiệm máu hiện nay
Vấn đề chẩn đoán bệnh ký sinh trùng thật ra không đơn giản như nhiều bệnh nhân vẫn nghĩ, rằng chỉ cần thử máu là biết hết tất cả các mầm bệnh ký sinh trùng đã nhiễm vào người. Để chẩn đoán bệnh ký sinh trùng, thầy thuốc cần chọn lựa cho bệnh nhân làm một hoặc vài loại xét nghiệm từ soi phân tìm ký sinh trùng đường ruột (giun đũa, giun móc, giun tóc, giun lươn, amip, các loại đơn bào gây tiêu chảy ký sinh tại đường ruột) đến xét nghiệm đàm tìm trứng sán lá phổi, xét nghiệm dịch màng phổi tìm ấu trùng giun lươn, nội soi dạ dày tìm ký sinh trùng lạc chỗ từ ruột non chui lên như giun lươn, giun móc, phết máu ngoại biên tìm ký sinh trùng sốt rét, ấu trùng giun chỉ… tùy theo triệu chứng lâm sàng cụ thể. Nhóm ký sinh trùng đường ruột là tác nhân gây bệnh rất phổ biến ở nước ta từ xưa đến nay, tuy nhiên chưa được chú trọng đúng mức.
Khoảng hơn mười lăm năm nay, xét nghiệm máu để tìm kháng thể của một số tác nhân ký sinh trùng lạc chỗ, lạc chủ hoặc ký sinh trùng xâm nhập vào mô cơ thể mới phổ biến và trở thành phong trào hiện nay. Tuy nhiên xét nghiệm máu tìm ký sinh trùng (phương pháp ELISA) không phải là tất cả, chỉ một số ký sinh trùng đi lạc chỗ, lạc chủ, xâm nhập nhiều vào mô cơ thể của ký chủ mới tạo ra kháng thể kháng ký sinh trùng, do đó dùng phương pháp huyết thanh miễn dịch men mới chẩn đoán được. Các ký sinh trùng được chẩn đoán bằng phương pháp này là: giun đũa chó (Toxocara canis), gạo heo (Cysticercus cellulosea), giun Gnathostoma sp và giun lươn Strongyloides stercoralis, sán lá lớn ở gan (Fasciola sp), sán lá phổi (Paragonimus westermanii, amip Entamoeba histolytica, đơn bào Toxoplasma gondii. Từ khi các xét nghiệm này ra đời, đã giúp ích rất nhiều cho các thầy thuốc trong chẩn đoán và điều trị. Hiện nay, tỷ lệ bệnh nhân nhiễm các loại ký sinh trùng trên tương đối phổ biến do thói quen ăn uống cũng như nuôi chó mèo ngày càng nhiều ở thành phố.
Đáng lưu ý là nhiều loại ký sinh trùng không có ở Việt Nam như sán máng (Schistosoma sp), sán cát (Echinococcus granulosus), giun xoắn (Trichinella spiralis) không lưu hành ở Việt Nam nhưng vẫn được nhiều cơ sở y tế cho làm xét nghiệm rất vô tư, gây lãng phí tiền của cho bệnh nhân. Một số loại ký sinh trùng như giun móc, giun đũa ký sinh ở ruột, nếu muốn tầm soát phải cho soi phân chứ không cần thử máu tìm kháng thể...
Như vậy muốn biết bạn bị nhiễm ký sinh trùng nào, cách tốt nhất phải đi khám chuyên khoa ký sinh trùng để các bác sĩ khám và thăm hỏi về thói quen ăn uống, nơi sinh sống và những triệu chứng đi kèm để chẩn đoán bạn có khả năng bị nhiễm ký sinh trùng nào? Từ đó chỉ định làm xét nghiệm thích hợp (soi cấy phân, sinh thiết hay thử máu), chỉ khi đó bạn mới có được chẩn đoán chính xác và được điều trị đặc hiệu.
Một điều cần lưu ý, bệnh nhân cũng không nên tự ý mua thuốc xổ giun ở các hiệu thuốc tây hay tự đi xét nghiệm và uống thuốc không đúng chuyên khoa, sẽ kéo dài bệnh mà không được điều trị đặc hiệu hoặc uống thuốc quá nhiều gây độc cho gan.